Zbirka stare knjige jedna je od najstarijih i najvažnijih u Narodnoj biblioteci Srbije. Osnovana je samim nastankom Narodne biblioteke i na njenom profilisanju i popunjavanju radili su najveći srpski bibliotečki poslenici kao što su Đuro Daničić ili Stojan Novaković. U Prvom svetskom ratu nestao je veliki broj knjiga, dok je u Drugom, u međuvremenu dobrim delom obnovljena, potpuno uništena već prvog dana. Danas zbirka ima, uslovno rečeno, 5.886 naslova sa oko 15.000 primeraka.
Zbirka je 1973. dobila, pre svega trudom Dušice Stošić, nezaobilazni Katalog knjiga na jezicima jugoslovenskih naroda : 1519–1867 kojim je predstavljen veći deo zbirke odnosno 3.044 bibliografske jedinice. U Zbirci stare knjige čuvaju se strana stara i srpska stara štampana knjiga, kao i periodika na godišnjem nivou (godišnjaci, almanasi, kalendari). Nova koncepcija ove zbirke omogućiće njeno jasnije profilisanje, a novi Zakon o staroj i retkoj bibliotečkoj građi iskristalisao je njene granice. Kako se radi o vremenskom principu ukrštenim sa nacionalnom književnošću, za srpski jezik i kulturu donja granica je 1638 (publikacije do ove godine nalaze se u Arheografskom odeljenju), dok je gornja granica 1867, godina kada je zvanično u upotrebu uvedena Vukova reforma jezika; za hrvatski i slovenački 1835; za rumunski 1830; za ruski i mađarski 1800; za bugarski 1878; za zapadnoevropske jezike to je 1700.
U okviru zbirke rade se poslovi na pronalaženju, prikupljanju, čuvanju, zaštiti i korišćenju građe; proučavanju i vrednovanju građe; kategorizaciji i vođenju registara; obradi građe i izradi kataloga; zaštiti, mikrofilmovanju, digitalizaciji, konzervaciji i restauraciji građe.
Iako se u sadržinskom smislu zbirka bazira na religijskoj, pre svega hrišćanskoj literaturi, čuvaju se i dela velikana srpske kulture poput Jovana Rajića, Lukijana Mušickog, Zaharija Orfelina, Dositeja Obradovića, Platona Atanackovića, Vuka Karadžića, Đura Daničića, Petra II Petrovića Njegoša, S. S. Sarajlije, Branka Radičevića, Sterije, J. J. Zmaja, kao i prvi bukvari, čitanke, udžbenici, te prvi srpski ustavi i zakoni. Velikani svetske literature predstavljeni su prevodima kroz Homera, Cicerona, Vergilija, Horacija, Ovidija, Servantesa, Bajrona, Igoa, Getea, Gogolja.
Od štampanih knjiga na stranim jezicima, kojih u zbirci ima od postinkunabula nadalje, samo iz 16. veka ima preko 120. Najstarija je istorija Skadra, knjiga Marina Barlezija iz 1504. godine, De obsidione Scodrensi. Ukoliko hrvatski ne računamo kao strani jezik, a zbirka poseduje veliki broj hrvatskih knjiga, među knjigama na stranim jezicima najzastupljeniji je svakako latinski, u većoj meri ruski, a u manjem broju primeraka italijanski, francuski, nemački, mađarski, bugarski, rumunski, starogrčki, slovenački, češki jezik.
Signatura Zbirke stare knjige je S.
Prema aktuelnom Zakonu o staroj i retkoj bibliotečkoj građi retke knjige su publikacije koje imaju neko od sledećih obeležja:
Signatura Zbirke retke knjige je Ft, trenutno broji 216 naslova. Od važnijih knjiga u zbirci se nalaze Otkrovenje Rastka Petrovića, nekoliko naslova signaliste Miroljuba Todorovića, primerak reprinta Miroslavljevog jevanđelja iz 1897, Znameniti Srbi XIX veka 1901–1904, Odisej Nikosa Kazancakisa, Vera Pavladoljska Matije Bećkovića, te nekoliko bibliofilskih izdanja.
Tradicija minijaturnih izdanja stara je bezmalo kao i štampane knjige uopšte. Prvu takvu knjigu, Diurnale Mogantinum, objavio je Peter Šefer još 1468. godine s dimenzijama 94 h 65 mm. Najmanjom štampanom knjigom smatra se Azbuka u slikama Egona Prugmajera objavljena 1971. u Lajpcigu, dimenzija 3 h 2,5 mm.
Kako nema zvaničnog podatka o formalnom osnivanju Zbirke minijaturne knjige Narodne biblioteke Srbije, prema prvom zavođenju u inventarnoj knjizi može se reći da je osnovana 1977. godine. Za dimenzije primenjen je „istočni” sovjetski kriterijum od 100 h 100 h 100 mm. Gotovo polovina od 240 naslova pripada Karolju Andrušku (Károly Andruskó), grafičaru, esklibristi i bibliofilu iz Sente. Na njima su predstavljene njegove minijaturne, uglavnom ručno otisnute grafike, najčešće drvorezi.
U zbirci je najviše beletrističkih knjiga, ali ima bibliografija, monografija (institucija – škole, fudbalskog kluba, Komunističke partije Jugoslavije, ili ličnosti), nekoliko političkih pamfleta i rečnika, nešto teološke literature, sarajevska Hagada i jedna knjiga Imanuela Kanta. Od beletrističkih izdanja zanimljive su knjige Gorski vijenac Petra II Petrovića Njegoša, pesme Edgara Alana Poa, Alfreda de Misea, Srečka Kosovela, Francea Prešerna, haiku pesnika, kratke priče Miroslava Josića Višnjića, Dositejevo Pismo Haralampiju, bajke Šarla Peroa. Prema nacionalnom odnosno jezičkom ključu zastupljene su pre svega srpske, a potom i ruske, francuske, slovenačke, mađarske, nemačke, češke knjige.
Pojedinačno gledano, najzanimljivijim se čine dve ultra-mikro-mini nemačke knjige dimenzija 6 h 6 mm, kao i Ratni manifest kralja Franje Josipa I iz 1914. Manifest je visine 24 mm, okovan je, na prednjoj korici nalazi se reljefni portret austrougarskog monarha s natpisom Uspomena iz svijetskoga rata, a u njemu se na hrvatskom jeziku objašnjava zašto je morao da povede rat protiv Srbije. The Lord’s Prayer je knjiga izašla 1959. u Minhenu kod Waldmann-a i Pfitzner-a. U pitanju je očenaš na sedam jezika. Isti izdavač objavio je 1972. i Der olympische Eid na šest jezika, istog formata. Knjige se nalaze u providnim kutijicama čije dno predstavlja lupu jer se golim okom ne mogu čitati, a kutijice se nalaze u zaštitnim kutijama. Ove dve minijaturne knjige su ujedno i najmanje u celoj zbirci. Knjige su najverovatnije izašle povodom obeležavanja pet vekova od prvih Gutenbergovih knjiga, odnosno povodom Olimpijskih igara u Minhenu 1972.
Signatura zbirke je Mn.
Narodna biblioteka Srbije| Skerlićeva 1, 11000 Beograd | (+381 11) 2451-242 | nbs@nb.rs
Sajt izradio: Holistic Digital Solutions
National library of Serbia| Skerliceva 1, 11000 Belgrade | (+381 11) 2451-242 | nbs@nb.rs
Site created by: Holistic Digital Solutions
ponedeljak – petak od 8.00 – 20.00
(poručivanje publikacija 8.00 – 19.00)
subota od 8.00 – 15.00
(poručivanje publikacija 8.00 – 14.00)
