Zbirka starih štampanih knjiga
Moguće je pretpostaviti da su začeci prvobitne Zbirke starih štampanih knjiga Narodne biblioteke ustanovljeni u vreme ili u godinama nakon njenog osnivanja, 15 (27) februara 1832, iako prvi pomen o njihovoj nabavci datira iz 1838. godine. Međutim, tek od početka sedme decenije 19. stoleća, kada dolazi do sistematskog prikupljanja ove vrste bibliotečke građe, može se pratiti priliv starih štampanih knjiga u fond Narodne biblioteke. Do početka Prvog svetskog rata broj starih štampanih knjiga je iznosio 219 primeraka, da bi se neposredno pred Drugi svetski rat on samo neznatno uvećao. Mada je uspela da izbegne ozbiljnije umanjenje knjižnog fonda u toku Prvog svetskog rata, izuzev nestanka kolorisanog primerka Prazničnog mineja Božidara Vukovića, koji je kasnije dospeo u biblioteku Čester Biti u Dablinu (W 149), prvobitna Zbirka starih štampanih knjiga u potpunosti je stradala u požaru izazvanom nemačkim bombardovanjem Beograda, u noći između 6. i 7. aprila 1941. godine. Tom prilikom je, uz najdragoceniju rukopisnu zbirku, u nepovrat izgubljeno i blizu dvesta trideset primeraka starih štampanih knjiga. Ubrzo po uništenju zgrade Narodne biblioteke na Kosančićevom vencu, tadašnja uprava Narodne biblioteke je uz podršku nadležnih državnih organa i mobilizaciju naučne, kulturne javnosti i širih slojeva društva, pokrenula projekat sistematske obnove knjižnog fonda, u okviru kojeg je posebna pažnja posvećena prikupljanju rukopisnih i starih štampanih knjiga.
Današnja Zbirka starih štampanih knjiga Narodne biblioteke Srbije sadrži stotinu jednu bibliotečku jedinicu. Gotovo čitavu Zbirku čine izdanja štampana ćirilskim pismom na srpskoslovenskom, dok je jedan manji broj knjiga objavljen na drugim nacionalnim redakcijama staroslovenskog jezika. Od srpskoslovenskih izdanja, štampanih u periodu od poslednje decenije 15. do sredine 17. veka, u Zbirci se čuvaju najstarije ćirilske knjige koje ujedno prestavljaju i jedine inkunabule objavljene na južnoslovenskom prostoru. To su izdanja Đurđa Crnojevića, štampana na Cetinju, neposredno pred tursko osvajanje Zete. Najveći deo Zbirke čine knjige objavljene u Veneciji, gde je ostvarena i najobimnija štamparska produkcija. Od venecijanskih srpskoslovenskih izdanja najbrojnije su knjige Božidara Vukovića i njegovog sina Vićenca, ali su, takođe, zastupljena i ćirilska izdanja njihovih nastavljača i sledbenika: Stefana od Skadra, Jerolima Zagurovića, Stefana Paštrovića i Bartolomea Đinamija. Pored venecijanskih, u Zbirci se nalaze i izdanja štampana u gradovima i manastirima na srpskom etničkom prostoru pod osmanskom vlašću: Goraždu, Mileševi, Gračanici, Beogradu i Mrkšinoj crkvi. Među knjigama koje ne pripadaju srpskoj redakciji staroslovenskog jezika, pretežno su zastupljena vlaška i ruska ćirilska izdanja, poput Koresijevog Prazničnog mineja (1580), Trebnika Jovana Matije Basarabe (1635), ostroška Biblija Ivana Fjodorova (1581), Služabnik Petra Mogile (1629) i druga. Izuzev ćirilskih izdanja, u Zbirci se nalazi i Tractatus quidam de Turcis (1481), jedina inkunabula štampana na latinici, koja je ujedno i najstarija knjiga koja se čuva u njoj.
